Verstoppertje spelen met de verantwoordelijkheid
Hedendaags komt het vaak voor om Jan en alleman overal maar de schuld van te geven. Als een leerling op school slechte resultaten haalt, of deviant gedrag vertoont, dan is dat de schuld van allerhande mentale stoornissen (ADHD, ASS), of het is de schuld van de klasgenootjes, of van de leraren, of van een schoolsysteem dat dan wel niet deugt. Of dit een basis heeft in de realiteit laat ik in het midden, maar dat is dan ook niet mijn punt. Ook in het politieke discours zie je dit wegloopgedrag, van rechts naar links, zolderkamernazi’s die de schuld aan de Joden geven dat ze geen meisje kunnen krijgen, geen baantje kunnen krijgen en sociaal uitschot zijn. Net zo erg zijn de keldercommunisten, die hun armoede of incellisme de schuld geven aan het kapitalisme, het patriarchaat of witte suprematie. Het gaat alle kanten op. Het is de schuld van Rutte! Nee toch van Kaag! Nee toch van Wilders! Nee, het is de schuld van het WEF! Nee het is juist de schuld van het populisme! Welnee, het is de schuld van de Europese Unie! Iedereen verklaart zichzelf onschuldig, slechts een product van diens opvoeding, en de volledige omgeving hoofdverdachte van diens tegenspoed.
Het is het resultaat van een bepaald gedachtengoed. Het gedachtengoed van een generatie die met fluwelen handschoentjes is aangepakt. Als iemand wordt grootgebracht met het idee dat het nooit iets fout kan doen, en dat de schuld altijd bij iemand anders ligt, dan leert diegene nooit omgaan met schuld, spijt en boetedoen. Het is een onhoudbare formule. De schuld wordt rondgespeeld als een voetbal, en aan het eind van de dag heeft zowel niemand als iedereen het gedaan. Want dit is de waarheid:
Wij zijn allen verantwoordelijk voor onze eigen daden. Dit betekent verantwoordelijkheid voor alle goede daden, maar ook voor alle misdaden. Dit betekent niet dat er zich niet bij iedereen barrières zijn die opgeworpen worden, in ieder pad is dit zo en zo zal dit altijd zijn. Deze blokkades moeten niet gezien worden als een permanente wegversperring, maar als een omleiding, die genomen moet worden om bij de bestemming uit te komen. Neem de omleiding. Zo zie je eens een ander deel van de route. Probeer niet bij de pakken neer te zitten, maar het verlies te incasseren en een alternatief zoeken.
In het marxistisch denken is er een inherente vorm van anti-verantwoordelijkheids denken te bespeuren. Ten eerste dat de arbeidersklasse wordt tegengehouden door de bezittende klasse. Het kan wel degelijk waar zijn, maar dat betekent niet dat het daarom zin heeft om bij de pakken neer te zitten. Met slap geouwehoer koop je nog geen kop koffie. Wat wel helpt, zijn pragmatische oplossingen, manieren om te omzeilen. Alternatieven zijn er bijna altijd. De urbaan-marxistische attitude is veelal bij moderne communisten te zien. Boos op de wereld en boos op “het systeem”. Terwijl ze geen moeite doen om een opleiding te doen die in de praktijk er ook echt voor zorgt dat ze excelleren. Immers zijn het tegenwoordig eerder de ambtenaren, studenten en werklozen die zichzelf links labelen dan de arbeiders zelf.
De moderne marxist gaat naar de Starbucks voor zijn latte, uiteraard in regenboogkleuren en met een scheut sojamelk, de buitenwereld moet natuurlijk wel zien dat hij deugt. Ook wordt het inkomen uitgegeven aan de nieuwste iPhone en MacBook. Een simpelere telefoon voldoet niet. En wat is de rechtvaardiging? “In een kapitalistisch systeem kan je niet anders dan meedoen, omdat je anders niet overleeft.” Het is waar, maar als overleven betekent leven als comsumptiezombie, om elk jaar weer de nieuwste Appleproducten aan te schaffen en wat voor troep niet al. Het besef dat deze consumentenmens de megacorporaties precies in de kaart spelen, lijkt maar niet te dagen. Het zou prima mogelijk zijn om zo collectivistisch mogelijk te leven in een samenleving waar de vrije markt floreert. Het zou mogelijk zijn om je af te zetten, een commune te beginnen op het platteland, goederen te delen, samen net genoeg geld verdienen door handel met de buitenwereld om de grond te pachten, en voor de geld autonoom te leven. Maar dat is nooit wat er gebeurt. Ook niet op grote schaal trouwens. Het ging namelijk best goed in de communistische landen, aldus de marxisten. En als het niet zo was, dan was dat de schuld van het westen. Altijd weer de schuld van iemand anders.
Het denken in problemen moet veranderen in het denken in oplossingen. Het is exact waarom de vrije markt ook op zoveel facetten te bewonderen is. In een planeconomie is er de keuze uit één merk.1 Voldoet dat merk niet, dan is er weinig om tegen te doen. In de vrije markt houdt ieder individu het recht om een ander product te kiezen, maar ook om een eigen product op de markt te brengen, met een eigen succesformule, en hier een inkomen uit te halen. De vrije markt is de meest democratische manier van handel die er is. Ieder heeft invloed, en kan stemmen met de voeten.
Wij mensen willen excelleren in het leven. Kapitaal vergaren, het leven van onze nazaten vergemakkelijken. Echter gaat dit niet bij ieder even makkelijk. Toch heeft ieder de mogelijk om te excelleren. Bij tegenslagen is er niemand die je over de heuvel heen kan helpen dan jijzelf. Het is daarom ook altijd belangrijk om kritisch naar jezelf te kijken, en de beste versie van jezelf zijn. Als je te ongezond bent, geef niet de schuld aan de maatschappij, om jezelf maar te comfortabiliseren, maar onderga zelf actie, ga sporten of gezonder eten. De gehele Fat Acceptance beweging is gestoeld op mensen die diep vanbinnen ook wel weten dat ze ongezond en zelfdestructief bezig zijn, maar die voor de makkelijke leugen kiezen in plaats van de ongemakkelijke waarheid. De leugen dat het de schuld van de maatschappij is dat er soms met een schuin oog naar hen wordt gekeken, en dat het niet de schuld van henzelf is dat ze zichzelf dit hebben aangedaan, door er verkeerde levensstandaarden op na te houden. Zorg dat je niet je eigen barrière bent, maar wees innovatief en werk om je barrières heen. Ieder heeft de mogelijkheid om te excelleren, maar niet iedereen maakt dezelfde reis. Dat is toch niet erg? Dat bouwt karakter.
Leven is lijden. Zonder lijden is er geen leven. Geen pieken zonder dalen. Zo is het ook in het Boeddhisme. Lijden staat centraal in de levensbeschouwing. Lijden wordt gecategoriseerd als fysiek lijden, zoals pijn, maar ook mentaal lijden, zoals angst of verdriet. De wereld is constant in beweging. Hoewel wij de wereld ervaren als constant, is deze juist erg veranderlijk. Veranderingen zorgen ervoor dat wij gefrustreerd raken, en op deze manier kunnen wij lijden. Wij lijden als iemand sterft in de vorm van verdriet, in de manier van woede als iemand ons onrecht aandoet maar ook als jaloezie als iemand anders meer excelleert dan onszelf. Het is onze taak om problemen om te vormen in uitdagingen, en mislukkingen in lessen. Op deze manier kunnen wij excelleren, en onderweg wijsheid, geluk en liefde opdoen.
Bomen met de dikste stam staan in de sterkste wind.
1 Ik moet nog reeds een artikel over het corporatisme maken. De vrije markt is ook geen koek en ei.