Nu de formatie is stukgelopen komen er een aantal belangrijke vragen naar boven: waar is het misgegaan? Waarom stapte Pieter Omtzigt (NSC) op? Draagt Geert Wilders (PVV) enige schuld? En hoe moet het nu verder? Dit is het verhaal van Geert Wilders en de Twentse twijfelaar.
De schuldvraag
De overweldigende overwinning van de PVV van Geert Wilders afgelopen november gaf vele Nederlanders een sprankeltje hoop. Hoop dat het tij nog gekeerd kon worden, dat de 13 jaren onder minister-president Mark Rutte tóch nog konden worden teruggedraaid, of op zijn minst de schade kon worden beperkt. Maar zelfs toen de PVV 37 zetels behaalde, werd ze alles in de weg gelegd. Ook al betekende dit dat de PVV daardoor alleen maar verder doorsteeg in de peilingen. De laatst bekende peiling heeft ze zelfs op 52 zetels.
De formatie begon nog zo hoopvol. De VVD zei wel te willen onderhandelen, maar enkel te willen gedogen, de PVV wilde dolgraag regeren, BBB volgde PVV en NSC was bereid te onderhandelen met deze combinatie van partijen. Maar al vrij snel, net na de aanstelling van informateur Ronald Plasterk, bleek al dat er eerst een enorme horde moest worden genomen. De Grondwet en de rechtsstaat waren ineens onderwerp van discussie. NSC wilde, alvorens zij zouden onderhandelen over de inhoud, duidelijkheid en garanties van de PVV als het ging om respect voor de rechtsstaat en eerbiediging van de Grondwet voor het Koninkrijk.
De door NSC gegeven reden voor het staken van de formatiegesprekken wordt zeer in twijfel getrokken. Volgens Pieter Omtzigt waren er zware financiële tegenvallers waar de formatietafel te laat van werd geïnformeerd. Maar deze ’tegenvallers’ waren volgens verschillende bronnen, zoals demissionair minister van Economische Zaken Rob Jetten (D66), geen zekere tegenvallers, maar potentiële tegenvallers. De formatietafel vroeg om de potentiële tegenvallers waar een volgend kabinet mee te maken kon krijgen. Daarom kregen ze van de ministeries een soort ‘worst case scenario.’ Maar volgens Omtzigt waren dit zware tegenvallers waardoor de onderhandelingen geen zin meer hadden. Deze redenering van Omtzigt wordt zeer in twijfel getrokken, aangezien hij volgens meerdere bronnen al ’terugtrekkende bewegingen’ zou hebben gemaakt.
“Het zijn geen tegenvallers, het zijn mogelijke tegenvallers. Het is aan een nieuw kabinet om daar verstandig mee om te gaan.” — Rob Jetten (D66)
De eeuwige twijfelaar
De Twentse twijfelaar, zoals we hem in dit stuk noemen, Pieter Omtzigt kan nooit een beslissing nemen. Hij kon in de campagne niet besluiten of hij premier wilde worden. Voor de verkiezingen wilde hij niet met de PVV praten, na de verkiezingen plots toch wel. Hij wilde garanties van de PVV over de Grondwet, kreeg deze en kapte het toch nog af. Een grotere reden waarom NSC van de formatietafel wegliep zou steun onder de leden kunnen zijn. NSC is namelijk gevuld met mensen die van over het hele politieke spectrum actief zijn geweest. Sommige Kamerleden hebben een GroenLinks-verleden bijvoorbeeld. Het is natuurlijk logisch dat zij die bij GroenLinks hebben gezeten niet enthousiast zijn over samenwerking met de PVV. Als er iets is waar GroenLinksers een hekel aan hebben, dan zijn het de ‘racisten’ en ‘fascisten’ van de PVV.
Wat dat betreft is het logisch dat Omtzigt niet met Wilders gaat samenwerken, maar begin dan niet aan de onderhandelingen. Als de uitkomst van tevoren al is dat er geen kabinet komt waar PVV én NSC beide in zitten, heeft het geen zin om daar toch over te praten.
De inconsistentie van Omtzigt is angstaanjagend voor de leider van een partij met 20 Kamerzetels. We mogen van hem verwachten, zeker aangezien hij een steengoed Kamerlid was, dat hij de verantwoordelijkheid durft te nemen en niet wegloopt voor financiële tegenvallers. Hij heeft zelf altijd de mond vol dat het land een goed bestuur verdient, maar gaat nu zelf zijn verantwoordelijkheid uit de weg. Zoals mijn vriend Melvin van Haperen al in augustus vorig jaar schreef: “Hierdoor lijkt het mij slecht om door te blijven hopen op Sint-Omtzigt om ons te redden van de problemen die het land teisteren.”
BREKEND: Pieter Omtzigt‘s nieuwe partij sloopt PvdA/GroenLinks
De schuld van Wilders?
PVV-leider Geert Wilders valt vrij weinig te verwijten. Hij heeft water bij de wijn gegoten, hij trok zijn meest controversiële wetsvoorstellen in en viel bijna niemand aan. Enkel een aantal keren op Twitter. Zo noemde hij de VVD-leider ‘zuur’ en deelde hij een artikel waarin Pieter Omtzigt een ‘katholieke gluiperd’ werd genoemd. Deze Tweets verdienen absoluut niet de schoonheidsprijs, maar ze zullen niet het einde van de formatie hebben gemarkeerd. Omtzigt wilt zijn eigen fractie bij elkaar houden en dat kan niet wanneer hij met PVV regeert. Daarom heeft hij het nu over een gedoogconstructie. Daarmee wordt gezocht naar wisselende meerderheden terwijl NSC niet direct verantwoordelijk is voor een PVV-kabinet.
Ook kiezers geven Omtzigt meer de schuld dan Wilders. Dat is te zien in de zetelpeilingen. De PVV stijgt bijna elke peiling door en staat op ongeveer 50 zetels, terwijl NSC al bijna de helft van zijn kiezers kwijt is. Het vertrouwen in Pieter Omtzigt, dat voorheen vrij hoog was, wordt steeds lager. Ook is vrij duidelijk dat BBB, die consistent probeert een rechts kabinet mogelijk te maken onder leiding van Wilders, stabiel blijft om die reden.
Hoe nu verder?
Vorige week is er een nieuwe informateur aangesteld. SER-voorzitter en PvdA’er Kim Putters neemt het stokje over van Ronald Plasterk. In de komende weken zal hij moeten kijken welke vorm een nieuwe regering zou moeten hebben. Wordt het een meerderheidskabinet? Een extra-parlementair kabinet? Een gedoogconstructie? En wat betekent “extraparlementair” nou precies? De eerste week gebruikt hij om achter het antwoord op die vraag te komen. Met een beetje geluk kunnen we na vier weken door met de inhoudelijke formatie. Het is nog niet duidelijk of NSC daaraan mee gaat doen, want bijna niks is bij NSC duidelijk momenteel.
Natuurlijk houden we jullie op de hoogte van de ontwikkelingen in de formatie, maar snel gaat het niet. De kans is vrij groot dat er binnen enkele maanden nieuwe verkiezingen komen, omdat de huidige samenstelling van de Kamer er niet uit kan komen. Nieuwe verkiezingen komen de PVV wel ten goede, maar kosten het Nederlandse volk makkelijk weer 30 miljoen euro. De voorkeur ligt nog altijd op een meerderheidskabinet onder leiding van de PVV, maar die lijkt steeds verder weg te zakken. Straks eindigen we, God verhoede, met een kabinet-Timmermans. Als dat nachtmerriescenario zich gaat afspelen, is het einde zoek…