We leven in een Koninkrijk, dat betekent dat we een Vorst, in ons geval Koning Willem-Alexander, als staatshoofd hebben. Een alsmaar groter wordende groep Nederlanders heeft liever een republiek dan een monarchie. Zij hebben daar verschillende redenen voor, maar als hoofdreden wordt vaak gezegd dat het Koningshuis teveel geld kost en amper geld binnenbrengt. Klopt dat wel? En is de Monarchie niet tóch een positief aspect van de Nederlandse staatsinrichting?
Een monarchie zoals de onze werkt met eerstgeboorterecht (of primogenituur), het eerstgeboren kind van de Koning, of Koningin, is de eerste in lijn van de Troonopvolging. Enkel ten tijde van de opvolging van Koning Willem III werd deze regel niet strikt gevolgd, omdat de drie zoons van Willem III vroegtijdig overleden. Als deze overlijdens niet hadden plaatsgevonden, werd Willem III opgevolgd door Koning Willem IV. Door de overlijdens van Prins Willem, Prins Maurits en Prins Alexander kregen we na Willem III Koningin Wilhelmina.
Koningin Wilhelmina kon echter niet direct heersen over de Nederlanden, vanwege het feit dat zij ten tijde van de Troonwisseling nog minderjarig was. Toen zij op 10-jarige leeftijd haar vader opvolgde werd de vrouw van Willem III aangesteld als Koningin-regentes. Koningin Emma behield deze positie tot de 18e verjaardag van Koningin Wilhelmina in 1898.
Steun Koningshuis
In de 211 jaar dat de Nederlandse monarchie bestaat, in eerste instantie in de vorm van het Soeverein Vorstendom der Verenigde Nederlanden in 1813 en later als het (Verenigd) Koninkrijk der Nederlanden, was het Koningshuis bijna universeel geliefd onder de Nederlandse bevolking. Echter sinds 2020 daalt de steun voor het Koningshuis sneller dan de peilingen van Pieter Omtzigt. In 2014, het jaar na zijn aantreden als Koning, hadden nog 74 procent van de Nederlandse bevolking vertrouwen in Koning Willem-Alexander, afgezet tegen 4 procent die weinig vertrouwen hadden. Dit bleef relatief stabiel tot aan 2020. In 2020 kreeg Willem-Alexander zijn beste waardering van zijn Koningschap. 76 procent van de bevolking had vertrouwen en slechts 5 procent weinig vertrouwen. Maar in de twee jaren daarna ging het bergafwaarts. In 2021 had nog maar 57 procent vertrouwen in de Koning en 11 procent weinig vertrouwen. Eén jaar later, in 2022, had nog maar 47 procent vertrouwen in de Koning en 15 procent weinig vertrouwen. Verder beoordelen Nederlanders de Koning minder vaak als ‘onpartijdig’ in zijn rol als staatshoofd. (Ipsos)
Nederlanders zijn wel zeer te spreken over Prinses Amalia, de Prinses van Oranje, die haar vader zal opvolgen wanneer hij besluit tot abdicatie over te gaan, of wanneer hij, God verhoede, vroegtijdig overlijdt. Zo vindt 77 procent van de Nederlanders het terecht dat Prinses Amalia de jaarlijkse toelage terugstort, waar zij recht op heeft. Ze ziet af van deze toelage, in ieder geval tot het einde van haar studietijd en stort het volledige bedrag jaarlijks terug. Nederlanders zien haar als ‘intelligent’ en ‘sympathiek’ en ook als ‘slimmer dan haar vader.’
De algemene steun voor de monarchie daalde licht tussen 2008 en 2020, maar in 2021 daalde de steun met 16 procent naar 58 procent. Tijdens de Koningsdagenquête van 2023 kwam naar buiten dat de steun voor de monarchie wederom licht gedaald was naar 55 procent, maar al met al blijft de steun sinds 2021 stabiel. De grootste reden voor de flinke daling in 2021 was de reis die de Koning, samen met Koningin Máxima, maakte naar Griekenland aan het einde van 2020, toen de rest van Nederland afgezonderd thuis zat en vooral de afstand moest bewaren volgens de adviezen van de regering. De bevolking zag deze reis als een klap in het gezicht en de Koninklijke Familie kwam vrij snel terug naar Nederland en boden vervolgens snel hun excuses aan voor het schaden van het vertrouwen.
Voor- en nadelen monarchie
Een monarchie zorgt voor een bepaalde uitstraling, bijvoorbeeld op het wereldtoneel, maar ook in eigen land. Als de rol van de monarchie en dus die van de Koning competent wordt ingevuld, is het Koningshuis een enorme aanwinst voor Nederland, maar steeds meer Nederlanders beginnen te twijfelen of ze nog vertrouwen moeten hebben in onze Koning. Over het algemeen bevordert een monarchie ook de buitenlandse betrekkingen en door de onafhankelijkheid en onpartijdigheid van het staatshoofd kan zij ook een verbindende rol spelen voor het Nederlandse volk. Iets wat duidelijk was in de Tweede Wereldoorlog, toen Koningin Wilhelmina het gezicht van de Nederlandse verzetsbeweging werd, ook al zat zij zelf in London.
De handelsvoordelen zijn ook bijna niet te overschatten. In verschillende landen worden vele deuren geopend zodra de Koning of een ander prominent lid van de Koninklijke Familie meegaat op een handelsmissie of staatsbezoek. Volgens het Financiële Dagblad zorgden de staatsbezoeken aan China en Australië in 2015/2016, waar de Koning aan deelnam, voor €700 miljoen voor Nederlandse bedrijven, terwijl het staatsbezoek aan China in 2018, waaraan de Koning niet deelnam, maar €248 miljoen opleverde. Dit zal natuurlijk niet allemaal alleen komen door de aanwezigheid van de Koning, maar het speelt een immens grote rol. Wanneer de Koning op staatsbezoek meegaat, bevordert het de Nederlandse handelspositie.
Tijdens rampen of momenten van spanningen speelt de Koning een verbindende rol die een gekozen president niet zou kunnen vervullen. Een gekozen president heeft als handicap dat hij (of zij) door een deel van de bevolking wordt gesteund en het andere deel van de bevolking deze president juist niet wilde. Het zorgt op deze manier voor een bepaalde polarisatie, die tijdens rampen of momenten van spanningen juist niet goed zijn voor een samenleving. We zagen dat bij de MH17-ramp de Koning een zeer verbindende rol speelde, terwijl de politieke klasse, met Frans Timmermans voorop, er juist een puinzooi van maakten, al zij het na een relatief goede start.
Een gekozen president doet het goed voor zij die op hem hebben gestemd, terwijl hij naar alle waarschijnlijkheid wordt verafschuwd door allen die op zijn tegenstander hebben gestemd. Nu kan ik het principiële punt van democratie nog wel begrijpen. De Koning is immers niet gekozen, maar zit enkel op zijn positie omdat hij de eerstgeboren zoon van Koningin Beatrix was en past in de bloedlijn van Oranje-Nassau. Als nazaat van de Vader des Vaderlands, Willem van Oranje, heeft de Koning wel een bepaalde rechtvaardiging voor zijn Koningschap. Echter gaat het grootste argument tegen de monarchie over de kosten die daarbij horen.
Verder is een prominent argument tegen de monarchie het simpele statement: het is niet meer van deze tijd, het hoort niet in de 21e eeuw. Dit is echter geen goed argument, want het zegt verder niks. Het feit dat de meeste landen geen monarchieën meer zijn en dat de meeste oude monarchieën (zoals het Duitse Keizerrijk, het Russische Rijk en anderen) niet meer bestaan en in de meeste gevallen zijn omgevormd tot een republiek is nog geen argument om hier hetzelfde te doen. Elk land heeft haar eigen aanpak nodig. In sommige landen, zoals naar mijn mening Nederland en Denemarken, is een monarchie de beste regeringsvorm, maar in anderen, zoals Frankrijk en Duitsland, is een republiek een betere regeringsvorm. De beste regeringsvorm is niet universeel voor de hele wereld, maar het is per land verschillend. Niemand zal namelijk betogen dat de Verenigde Staten terug moeten keren naar een monarchie, zoals ze dat in de tijd van de 13 koloniën waren onder de Britse Koning. En in Denemarken zal je ook maar weinig mensen vinden die een republiek voorstaan. Elk land heeft dus haar eigen beste regeringsvorm.
Kosten Koningshuis
De voorstanders van een republiek zeggen vaak dat een republiek vele male minder geld zal kosten dan het Koningshuis nu kost. Ook zeggen zij dat de baten van het Koningshuis minimaal zijn en dus verwaarloosbaar. Maar hoeveel kost onze monarchie precies?
In totaal kost de Nederlandse monarchie een kleine €75 miljoen in 2024, dat is rond de €4 per Nederlander, per jaar. Als je dit al afzet tegen de winst die bij die ene handelsmissie voor Nederlandse bedrijven werd geboekt is dit verwaarloosbaar. Het klinkt als veel geld, maar in feite is het peanuts. We moeten tegelijkertijd ook niet doen alsof een republiek geen geld kost. De president en zijn personeel moeten betaald worden, zijn ambtswoning moet worden onderhouden en beveiligd, een vergoeding die oud-presidenten krijgen. Maar denk bijvoorbeeld ook aan de kosten van het organiseren van de verkiezingen en andere onkosten. De Duitse Bondspresident kost de Duitse belastingbetaler €47,1 miljoen dit jaar.
Als we deze cijfers even overbrengen naar de Nederlandse situatie, een vrij reële blik aangezien een Nederlandse president naar alle waarschijnlijkheid evenveel taken, verantwoordelijkheden en budget zou krijgen, betekent dit dat het een president een kleine €3 per Nederlander, per jaar zou kosten. Het verschil tussen een monarchie en een republiek in financiële zin is dus helemaal verwaarloosbaar.
Het is aanneembaar dat de verkiezing van een president ongeveer evenveel zou kosten als een Tweede Kamerverkiezing of een referendum. De Tweede Kamerverkiezingen kosten ongeveer €40 miljoen en een referendum kost rond de €30 miljoen. Dit betekent dat er, per 4 jaar, rond de €40 miljoen extra wordt uitgegeven voor de verkiezing van een president, wat betekent dat een republiek de belastingbetaler in feite een halve euro per jaar bespaart.
Slot
De monarchie is een positieve invloed in de Nederlandse samenleving, het is verbindend en traditioneel. En terwijl ik de, op sommige dingen, legitieme punten van de republikeinen zeker kan inzien, denk ik dat de kosten/batenanalyse van de republikeinen meer kijkt naar het totaalbedrag, welke vaak wordt overdreven, en niet zozeer naar de kosten per Nederlander. De Nederlandse monarchie geniet ook in het buitenland veel aanzien en respect, het helpt bij het binnenslepen van gunstige handelsakkoorden.
En terwijl een monarchie wellicht niet democratisch is, helpt het niet om de Koning te vervangen met een gekozen president als de macht die hij zou hebben wederom enkel ceremonieel is. De Koninklijke Familie is ook de levende link naar de Vader des Vaderlands, Willem van Oranje, die bloed, zweet en tranen heeft gespild om de Nederlanden als een land op te richten. De verbindende factor van het Koningshuis is ook niet een klein punt. In bijna alle grote rampen of moeilijke tijden was sprake van een ‘rally around the flag’ effect als het gaat om het Koningshuis. De Tweede Wereldoorlog, MH17 en het begin van de Coronatijd zijn daar goede voorbeelden van. De waardering van de Koning schoot tijdens die momenten ook omhoog.
Kortom: het Nederlandse Koningshuis is, naar mijn mening, een lust en geen last. Al moet Koning Willem-Alexander wel groeien in zijn rol en niet voor elke scheet zijn verontschuldigingen aanbieden.