Oud-president van de Spaanse autonome gemeenschap Catalonia, Carles Puigdemont, keerde donderdagochtend terug naar Barcelona om een toespraak te houden voor zijn aanhangers. Donderdagmiddag werd in het Catalaanse Parlement een nieuwe president gekozen. De oud-president keerde terug om zich daartegen te verzetten en zijn aanhangers duidelijk te maken dat hij nog altijd strijdbaar is.
Carles Puigdemont was ooit een simpele journalist, tot hij in 2006 de journalistiek inruilde voor de politiek. Hij deed mee aan de Catalaanse parlementsverkiezingen namens de alliantie Samenkomst en Unie (Convergència i Unió, CiU) en won een zetel namens de provincie Girona. Ook deed hij mee aan de lokale verkiezingen in 2011, waarna hij de burgemeester van Girona werd en het 32-jarige socialistische bewind van PSOE (PSC in Catalonië) in de stad beëindigde. Hij werd daarna herkozen in 2015.
Na een zeer late overeenkomst tussen de Junts pel Sí (Samen voor JA) en Candidatura d’Unitat Popular (Populaire Eenheidskandidaat) om zittend president Artur Mas te vervangen, deels door beschuldigingen van corruptie en diepgaande bezuinigingen die hij heeft doorgevoerd, werd Carles Puigdemont gekozen als 130e President van Catalonië. Natuurlijk was hij onmiddellijk teruggetreden als burgemeester van Girona, aangezien de twee ambten onverenigbaar zijn. Puigdemont was de eerste Catalaanse president die weigerde de Eed aan de Spaanse Grondwet af te leggen of te beloven trouw te zijn aan de Spaanse Koning.
1-O en nasleep
Op 1 oktober 2017 werd in Catalonië een referendum gehouden over de onafhankelijkheidskwestie. De vraag was uiterst simpel:
„Wilt u dat Catalonië een onafhankelijke staat wordt in de vorm van een Republiek?”
Het referendum werd door de Spaanse regering afgekeurd en door de Spaanse én Catalaanse justitie verboden. Het Spaanse Constitutioneel Hof verklaarde het ongrondwettig. Ondanks deze uitspraken en het verbod op het houden van het referendum, kreeg het toch doorgang.
Op 1 oktober gingen ruim 2 miljoen Catalanen naar de stembus, dat is ongeveer 43 procent van de stemgerechtigden. Het referendum werd geboycot door een aanzienlijk gedeelte van de Spaans-gezinden. 92 procent van de opgekomen stemmers sprak haar voorkeur uit voor onafhankelijkheid. De Spaanse autoriteiten, met name de Guardia Civil, schuwden het gebruik van geweld niet bij het voorkomen van het referendum. Stemmers werden neergeslagen, weggetrokken en op andere manieren aangevallen. Zeker duizend mensen die simpelweg hun mening wilden laten horen, zonder dat de Guardia Civil wist of ze nu voor onafhankelijkheid of voor Spanje waren, zijn er met ernstige verwondingen vanaf gekomen.
Na het referendum verklaarde het Catalaanse Parlement de onafhankelijkheid, maar deze werd na enkele seconden al weer opgeschort zodat er onderhandelingen met de regering in Madrid konden komen. Die onderhandelingen kwamen er nooit, en vele leden van de regering-Puigdemont moesten op de vlucht slaan om aan een arrestatiebevel te ontkomen. Puigdemont zelf ging in ballingschap in Waterloo, België. Zijn vicepresident Oriol Junqueras werd tot een gevangenisstraf van 13 jaar veroordeeld en mocht 13 jaar geen publiek of particuliere functie bekleden. Op 22 juni 2021 verleende de Spaanse regering formeel gratie aan Junqueras en acht andere Catalaanse politici vanwege hun rol in de Onafhankelijkheidsverklaring.
Nadat het ballingschap van Puigdemont in België begon, en het direct bewind vanuit Spanje werd beëindigd, werd Quim Torra van de partij van Puigdemont de nieuwe Catalaanse president. Torra werd enkel president omdat de drie andere kandidaten die waren voorgedragen werden geblokkeerd door de Spaanse rechters. Hij had hetzelfde doel als Puigdemont, het verkrijgen van de onafhankelijkheid van Catalonië, maar hij moest aftreden omdat hij in 2019 werd veroordeeld omdat hij in de Palau de la Generalitat, waar het kantoor van de president is, politieke symbolen heeft geplaatst en deze op verzoek niet heeft weggehaald. Het ging om een spandoek met daarop de zin “Free Political Prisoners And Exiles”, met daarnaast het gele lint, welke symbool staat voor de eis tot vrijlating van Catalaanse onafhankelijkheidsstrijders.
Quim Torra werd opgevolgd door zijn vicepresident, Pere Aragonès, van Esquerra Republicana de Catalunya (Republikeins Links). Aragonès was in principe ook voor voortzetting van él proces, zoals dat in het Catalaans en Spaans ging heten, maar ging hier toch niet zo hard op door. Onder zijn bewind zijn er amper stappen gezet die de onafhankelijkheid van Catalonië ook maar enigszins dichterbij zouden brengen.
In mei van dit jaar zijn er opnieuw verkiezingen gehouden, welke Salvador Illa van de PSC (Socialisten) heeft gewonnen. Het was niet uitzonderlijk dat een pro-Spaanse partij de grootste werd, maar de meerderheid naar de onafhankelijkheidspartijen ging. Dit gebeurde namelijk in 2017, toen C’s (Burgers) de grootste werd en Junts van Puigdemont tweede. Maar dit gebeurde ook in 2021, toen de PSC-PSOE van Salvador Illa de grootste werd, maar de onafhankelijkheidspartijen een nipte meerderheid behielden in het parlement.
De terugkeer van Puigdemont op het politieke toneel was voor velen een verrassing, maar wel een aangename. Voor de Spaanse regering was het echter een hoofdpijndossier. De partij van Puigdemont kan er namelijk in het Spaanse parlement voor zorgen dat de huidige premier Pedro Sánchez (PSOE) zijn meerderheid verliest en niet meer verder kan regeren. Puigdemont heeft dus daadwerkelijk meer macht dan dat Spanjaarden soms denken. Dit is ook hoe de amnestiewet, welke recent door het Spaanse parlement is aangenomen, tot stand kwam. Een vorm van amnestiewetgeving voor de Catalanen was een voorwaarde van Junts om de herbenoeming van Sánchez als premier te kunnen steunen.
Terugkeer naar Barcelona
Op donderdag was het dan na zeven jaar zo ver. Puigdemont verscheen eindelijk weer in Catalonië en zelfs in de hoofdstad. Hij had op Twitter/X aangekondigd dat hij terug wilde keren naar Catalonië om deel te kunnen nemen aan de parlementszitting over het aanstellen van een nieuwe president. Puigdemont werd in mei herkozen als lid van het Catalaans Parlement, maar kon niet terugkeren vanwege het arrestatiebevel wat nog altijd tegen hem bestaat.
De oud-president werd als een held onthaald bij de Arc de Triomf in Barcelona, waar hij een korte toespraak hield en daarna in de mensenmassa verdween. De Catalaanse en Spaanse politie werd direct ingezet om hem op te pakken. Hiervoor werd zelfs Operatie Kaai ingezet. Een volledige blokkade van de wegen van en naar Barcelona en het controleren van elke auto die de stad uit wil gaan. Normaal wordt dit enkel ingezet bij extreem zware gevallen, zoals terrorisme, maar de autoriteiten vonden het blijkbaar nodig om de zeer ongevaarlijke Puigdemont een terroristenbehandeling te geven. Het parlement heeft hij overigens nooit bereikt. Mocht Puigdemont ook maar in de buurt komen van het parlement zou hij direct worden opgepakt door de Mossos d’Esquadra (Catalaanse politie).
De toespraak diende er vooral voor om te laten weten dat zowel hijzelf als dat onafhankelijkheidsbeweging niet zullen verdwijnen, ondanks de aanstaande aanstelling van Salvador Illa als president, welke op die dag plaats zou vinden. En dat is gelukt.
De zoektocht naar Puigdemont vond niet enkel plaats in Barcelona, maar strekte zich uit over heel Catalonië. Het staat gelijk aan een heksenjacht. Volgens Puigdemont kloppen vele zaken in het proces-verbaal ook niet. Volgens Puigdemont zou daarin hebben gestaan dat hij een strohoed droeg, in de kofferbak van een auto zou hebben gezeten en dat hij in Hamburg woonde. Al deze dingen zijn volgens de oud-president onjuist, maar de processen-verbaal van de politie hebben altijd de ‘presumptie van eerlijkheid’ en worden daarom direct als waarheid aangenomen.
Puigdemont is inmiddels ontkomen aan de Catalaanse en Spaanse politie en is naar eigen zeggen teruggekeerd naar Waterloo, België. Hieronder koppel ik door aan een Tweet die Puigdemont heeft geplaatst.
Avui sóc a Waterloo després d’uns dies extremadament difícils. Cal analitzar la situació política i posar en perspectiva la raó profunda de l’operació que va fer possible el que va ocórrer ahir. I ho faré. Però són milers de quilòmetres en molt pocs dies i moltes jornades d’una…
— krls.eth / Carles Puigdemont (@KRLS) August 9, 2024
Enkele uren na de toespraak werd Salvador Illa dan officieel gekozen tot President de la Generalitat van Catalonië. Hij moet nog naar de Spaanse Koning Felipe VI om officieel benoemd te worden, maar dat is louter een formaliteit. Het zal de eerste keer zijn sinds 2010 dat de president afkomstig is van een pro-Spaanse partij. Ook bijzonder is dat er geen coalitie gesloten is tussen de PSC en andere partijen. Elke Catalaanse regering sinds de transitie van het bewind van Francisco Franco naar de democratie was een coalitieverband, maar in dit geval waren er enkel individuele overeenkomsten gesloten tussen PSC en ERC en PSC en Comuns om de aanstelling van Illa mogelijk te maken.
Hoe het verder zal gaan met de onafhankelijkheidsbeweging na het verraad dat de ERC heeft gepleegd valt nog maar te bezien, maar het is duidelijk dat Carles Puigdemont de onbetwiste leider is van die beweging. We zullen dus op Puigdemont blijven letten in de komende maanden en jaren.